«Κράτος και ομάδες συμφερόντων στη μεταπολιτευτική Ελλάδα» 2

  «Κράτος και ομάδες συμφερόντων στη μεταπολιτευτική Ελλάδα» 2

                                               του Παπαγιάννη Δονάτου

                                                καθηγητή του Ευρωπαϊκού Δικαίου 
                                               στο Πάντειο Παν/μιο

Στο προηγούμενο σημείωμά μου στη ΘΕΣΠΡΩΤΙΚΗ συνέκρινα τη «μεταπολιτευτική» Ελλάδα με την προδικτατορική και διαπίστωσα μια θεαματική πρόοδο. Δεν απάντησα όμως (λόγω χώρου) στο ερώτημα τι και ποιος έφταιξε και έτσι η ανοδική πορεία ανακόπηκε με αποτέλεσμα να φτάσουμε στο χείλος του γκρεμού.

Η απάντηση στο ερώτημα είναι επίσης καταλυτικής σημασίας, όχι  τόσο για τον καταλογισμό των ευθυνών και την τιμωρία των ενόχων, αλλά πρωτίστως για τον αναστοχασμό, τη διόρθωση του εσφαλμένου και τη χάραξη της μελλοντικής πορείας.

Πριν προχωρήσω όμως στην απάντηση, οφείλω ακόμα μια σύγκριση της μεταπολιτευτικής μας δημοκρατίας όχι όμως με το ελληνικό χθες, αλλά με τον ευρωπαϊκό περίγυρο του σήμερα, εντός του οποίου, υποτίθεται ότι λειτουργεί και κατά συνέπεια αξιολογείται η λειτουργία της ελληνικής δημοκρατίας.  Εδώ η σύγκριση αποβαίνει δυστυχώς καταθλιπτική για τη λειτουργία της δημοκρατίας μας και γενικά των θεσμών μας. Υπολειπόμαστε εμφανώς. Γιατί; Τι έφταιξε και δεν γίναμε «η Δανία του νότου» κατά την αλήστου μνήμης πολιτική υπόσχεση  ή έστω κάτι ανάλογο με ότι υπάρχει και λειτουργεί στην κεντρική Ευρώπη;

Η ελληνική απάντηση είναι και εδώ ισοπεδωτική, διαποτισμένη με στοιχεία συνωμοσίας, προδοσίας και απόσεισης ευθυνών. Το λαϊκό στόμα απαντάει αυθόρμητα και μονολεκτικά στο ερώτημα ποιος έφταιξε: οι πολιτικοί, και σε μια πιο γκροτέσκα έκφραση των «αγανακτισμένων» ή των «ψεκασμένων» οι κλέφτες και τα λαμόγια. Οι πολιτικοί σχολιαστές, οι συγγραφείς,  οι επιστήμονες είναι πιο περίτεχνοι στην απάντησή τους και τις αναλύσεις τους. Φταίει, λένε, το αυταρχικό κράτος, το πελατειακό σύστημα, η υπολειτουργία των θεσμών, η κομματοκρατία, η κλεπτοκρατία, οι ισχυρές ομάδες συμφερόντων, η ανίσχυρη κοινωνία των πολιτών και τόσα άλλα περίτεχνα και αρκούντως δυσνόητα για το ευρύ κοινό.

Θα δώσω τη δική μου απάντηση, επιχειρώντας όμως πρώτα μια σημειακή αναδρομή στους δύο αιώνες του νεοελληνικού κράτους. Επαναστατήσαμε εναντίον των τούρκων και ενάμιση χρόνο μετά σβήσαμε την επανάσταση, αφού αντί να πολεμάμε τον τούρκο, αρχίσαμε τον εμφύλιο και σκοτωνόμασταν μεταξύ μας. Μας απελευθέρωσαν οι ευρωπαίοι με την ναυμαχία της Πύλου. Τους ζητήσαμε βασιλιάδες να μας διοικήσουν, γιατί τον δικό μας τον σκοτώσαμε (Καποδίστριας). Μας έστειλαν. Προσπάθησαν να μεταφέρουν θεσμούς που λειτουργούσαν ήδη στην Ευρώπη, για να θυμίσω μονάχα το μεγαλειώδες  νομοθετικό έργο του Μάουρερ στην οθωνική περίοδο.  Δυστυχώς όλα αυτά δεν μπορέσαμε να τα αφομοιώσουμε. Και είναι ίσως φυσιολογικό. Η αναγέννηση, ο διαφωτισμός, η βιομηχανική επανάσταση, η κοινοβουλευτική δημοκρατία, ο χωρισμός των εξουσιών, τα ανθρώπινα δικαιώματα,  οι κώδικες δεοντολογίας ήταν έννοιες που λίγο τις ακούσαμε και καθόλου δεν τις βιώσαμε. 

Όλα αυτά ακόμα και σήμερα δεν μπορούμε να τα εφαρμόσουμε στη χώρα μας. Μεταφυτέψαμε τυπικά τους θεσμούς, αλλά ποτέ δεν τους πιστέψαμε και γι’ αυτό ή δεν τους εφαρμόσαμε ή τους στρεβλώσαμε κατά την εφαρμογή. Το κράτος μας συνεχίζει να υποφέρει  ακόμα από τις αρχικές, τις παιδικές του ασθένειες. Θυμίζω  μονάχα: ο  Όθωνας έστειλε στρατό στη Μάνη για να αναγκάσει τους Μανιάτες να πληρώσουν τους φόρους των, ενώ σύμπας ο ελληνισμός λοιδορούσε τον Τρικούπη ως «φορομπήχτη» και τον ονόμαζε περιπαικτικά «πετρέλαιον» επειδή είχε βάλει φόρο στο πετρέλαιο. Στα 1844 η Εθνοσυνέλευση των Ελλήνων σπαράσσονταν μεταξύ του Μακρυγιάννη και του Κωλέττη για το ποιοι θα διορίζονταν στο δημόσιο, οι αυτόχθονες μόνο (οι προερχόμενοι από τις απελευθερωμένες περιοχές) ή και οι ετερόχθονες.  Θυμίζω επίσης ότι ο ελληνικός λαός έθαψε κανονικά τους δύο μεγάλους αναμορφωτές του. Ούτε ο Τρικούπης μετά το μεγαλειώδες έργο του εξελέγη βουλευτής («ανθ ημών ο Γουλιμής») ούτε ο Ελ. Βενιζέλος  μετά τη δημιουργία της μεγάλης Ελλάδας. Και οι δυο πέθαναν εκτός Ελλάδας.

Ας αφήσουμε όμως το χτες και ας εντρυφήσουμε στο σήμερα.  Δεν θα αντιδικήσω με τα συμπεράσματα των επιστημόνων, γιατί μέσες – άκρες αυτά είναι τα προφανή αίτια. Απλά θα σκεφτώ περαιτέρω, προσπαθώντας να αποφλοιώσω τις έννοιες για να μπορέσουμε να καταλάβουμε τι κρύβεται πίσω από αυτές.

Το αυταρχικό κράτος. Ωραία. Τι είναι κράτος; Αν ανοίξουμε οποιοδήποτε βιβλίο Συνταγματικού Δικαίου θα δούμε τον ορισμό. Κράτος είναι ο λαός που ζει εντός μιας γεωγραφικής έκτασης μέσω του οποίου ασκείται πρωτογενής εξουσία. Πελατειακό κράτος. Η πελατειακή σχέση, όπως και κάθε σχέση, προϋποθέτει δύο. Τον πωλητή (εν προκειμένω τους διοικούντες το κράτος) και τον πελάτη, δηλ. τους πολίτες που προσέρχονται αυτοβούλως στη συναλλακτική σχέση. Για να υπάρχει πωλητής, πρέπει να υπάρξει και αγοραστής.  Κομματοκρατία. «Κρατεί» το κόμμα. Από ποιους αποτελείται το κόμμα που «κρατεί» δηλ. που εξουσιάζει; Καθόλου δύσκολη η απάντηση. Από τα μέλη του και τους ψηφοφόρους του.  Ισχυρές ομάδες συμφερόντων. Από ποιους αποτελούνται οι ομάδες αυτές; Από ανθρώπους. Δηλαδή; Τους γιατρούς, τους δικηγόρους, τους αγρότες, τους ταξιτζήδες, τους πανεπιστημιακούς, τους συνταξιούχους, τους ελεύθερους επαγγελματίες, τους βιομηχάνους, τους χριστιανούς, τους ομοφυλόφιλους κοκ. Κοινωνία των πολιτών. Εδώ οι γνώμες διίστανται ως προς τον ορισμό. Ας δεχτούμε όμως ως ορισμό τις μορφές κοινωνικής δράσης των ατόμων η ομάδων οι οποίες δεν απορρέουν από το κράτος και αποβλέπουν στο γενικό συμφέρον. Και τέλος οι πολιτικοί. Αυτούς δα τους γνωρίζουμε όλοι (μήπως τους παραγνωρίζουμε;) αφού τουλάχιστον κάθε 4 χρόνια (στην Ελλάδα πολύ συχνότερα) τους ψηφίζουμε δαγκωτά, μάλιστα δε τους αποκαλούμε  και με το μικρό τους όνομα γιατί νοιώθουμε φιλαράκια.

Τι προκύπτει δυστυχώς από την αποφλοίωση αυτών των εννοιών; Τι κρύβεται στον πυρήνα τους; Δυστυχώς ατόφιος ο νεοέλλην σε όλες του τις εκφάνσεις. Ο τάχα μου ευκολόπιστος και πάντα προδομένος!! Που είδε μεν  την «προδοσία» (γιατί είναι ο …..εξυπνότερος λαός του κόσμου), αλλά ξαναψήφισε τον« προδότη»  για να … ξαναπροδοθεί!!!. Που γκαζάρει στην εθνική οδό με τη «φραπεδιά» στο αριστερό χέρι, βρίζει τον αστυνομικό γιατί τον γράφει και μετά ψάχνει «κονέ» για να του σβήσει την κλήση. Που δεν ανοίγει βιβλίο για τις εξετάσεις και έχει την απαίτηση με αντιγραφή να πάρει 5, έτσι για να το κάνει κορνίζα το «ρημάδι» το πτυχίο!. Που απαιτεί να μπαίνει το παιδί του στο πανεπιστήμιο έστω και αν έγραψε κάτω από τη βάση. Που έχει απαίτηση να συνταξιοδοτείται στα 50 και να παίρνει σύνταξη μεγαλύτερη από το μισθό. Που στο μόνο σημείο που είναι σκληρός νεοφιλελεύθερος (λιγότερο κράτος) είναι όταν καλείται να πληρώσει φόρους, ενώ σε όλα τα άλλα είναι σκληρός κρατικιστής (όλα από το κράτος) ανεξάρτητα αν είναι δεξιός , αριστερός ή φασίστας.

Δεν θα συνεχίσω με την εμπειρική προσέγγιση. Μόνο αν κανείς δεν ζει σ’ αυτή τη χώρα μπορεί να αμφισβητήσει τα παραπάνω. Μια αναφορά όμως στην δήθεν «ανίσχυρη ελληνική κοινωνία των πολιτών» πρέπει οπωσδήποτε να γίνει. Όχι μόνο αδύνατη δεν είναι, αλλά απεδείχθη ισχυρότατη. Αυτή εξανάγκασε τον Καραμανλή (το θείο) στο μεγαλύτερο λάθος της διακυβέρνησής του (την αποχώρηση από το στρατιωτικό σκέλος τους ΝΑΤΟ με δυσμενέστατες δυστυχώς συνέπειες στις ελληνοτουρκικές σχέσεις), το Γιαννίτση στην απόσυρση του σωτήριου για το ασφαλιστικό μας σύστημα νομοσχεδίου, το Μητσοτάκη για την ονομασία των Σκοπίων, για να περιοριστώ στα πλέον εκκωφαντικά. Τι απέτρεψε και αποτρέπει όλες τις μεταπολιτευτικές κυβερνήσεις από τη λήψη ορθολογικών αποφάσεων; Το περίφημο «πολιτικό κόστος», δηλ. η δύναμη της κυρίαρχης ελληνικής κοινωνίας των πολιτών.

Το συμπέρασμα εξάγεται νομίζω αυτονόητα και είναι πικρό: αυτοί είμαστε οι νεοέλληνες, αυτήν την πατρίδα έχουμε. Η πόλις είναι αυτό που είναι οι πολίτες της διαπίστωσε πολύ νωρίς ο Πλάτωνας στην Πολιτεία του. Αν ήμουν πολιτικός και με έβριζαν, όπως βρίζουν σήμερα οι νεοέλληνες, θα τους απαντούσα με τον εύστοχο στοίχο της Γαλάτειας Καζαντζάκη και με αρκετή δόση κυνισμού: «Εικόνα σου είμαι κοινωνία και σου μοιάζω». Γιατί απλούστατα ο ελεύθερα από εμάς εκλεγμένος πολιτικός μας άρχων είναι η προβολή του εαυτού μας στην κυβερνητική θέση……

Δυστυχώς δεν υπήρξαμε ποτέ σκεπτόμενοι πολίτες, αλλά φανατικοί κομματικοί οπαδοί. 24 πανεπιστήμια φκιάξαμε και άλλα τόσα ΑΤΕΙ. Χαρτιά δυστυχώς μοιράζουμε αλλά όχι γνώσεις. Όχι ήθος και έθος σκέψης. Αν αυτό δεν αλλάξει, η πορεία είναι γνωστή: ένα βήμα μπρος, μισό πίσω, χωρίς να αποκλείονται ούτε οι καταστροφές, ούτε φωτεινά διαλείμματα  προόδου. «Πνιγμένου καραβιού σάπιο σανίδι»……

ΥΓ. Η τελευταία αναφορά, μου επιβάλλει να ολοκληρώσω σε … τριλογία, επανερχόμενος με ένα τρίτο σημείωμα για το τι πρέπει να γίνει.