Η κινητικότητα των εργαζομένων στην ΕΕ

Στο καταπληκτικό κτίριο της παλιάς Βουλής και ύστερα από πρόσκληση της Ένωσης Δημάρχων Αττικής και της Περιφερειακής Ένωσης Δήμων Αττικής εισηγήθηκα το θέμα σχετικά με την κινητικότητα των εργαζομένων στην ΕΕ. 

Κυρίες και κύριοι

Συνεκτιμώντας τους κινδύνους στους οποίους εκτίθεται ο τελευταίος των ομιλητών και σε μια ύστατη προσπάθεια να μειώσω την έκταση των πιθανών ζημιών, επιτρέψτε μου να περάσω κατευθείαν στο θέμα μου, αφού ευχαριστήσω τόσο τους οργανωτές τούτης της εκδήλωσης για την τιμή που μου έκαναν να με καλέσουν, όσο και εσάς που θα με ανεχτείτε.  

Η 20η Αυγούστου είναι μέρα εθνικής εορτής στην Ουγγαρία προς τιμή του Αγίου Στεφάνου, ιδρυτή και πρώτου βασιλιά του ουγγρικού κράτους. Για το λόγο αυτό μια ένωση Ούγγρων που ζει όμως στην πόλη Κουμάρνο της Σλοβακίας κάλεσε τον πρόεδρο της Ουγγαρίας να παραστεί στην τελετή των αποκαλυπτηρίων ενός αγάλματος του Αγίου Στεφάνου στη σλοβακική πόλη. 

Η 21η Αυγούστου όμως είναι μια ημερομηνία συγκινησιακά φορτισμένη στη Σλοβακία, γιατί την 21 Αυγούστου 1968 οι ένοπλες δυνάμεις πέντε χωρών του τότε Συμφώνου της Βαρσοβίας στις οποίες συμμετείχαν ουγγρικά στρατεύματα, εισέβαλαν στην τότε Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Τσεχοσλοβακίας και κατέπνιξαν την άνοιξη της Πράγας.

Στον Ούγγρο πρεσβευτή επιδόθηκε από τους Σλοβάκους ρηματική διακοίνωση με την οποία απαγορευόταν στον πρόεδρο της Ουγγαρίας η είσοδος στην επικράτεια της Σλοβακίας. Ο Ούγγρος πρόεδρος, λαμβάνοντας τη διακοίνωση καθ’ οδόν προς τη Σλοβακία δεν εισήλθε στην επικράτεια της Σλοβακίας και επέστρεψε στην έδρα του.

Η Ουγγαρία κάλεσε την Επιτροπή της ΕΕ, την γνωστή στα ελληνικά ως Commission να κινήσει τη διαδικασία με προσφυγή εναντίον της Σλοβακίας λόγω παραβάσεως των διατάξεων του ενωσιακού δικαίου σχετικά με την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων στην ΕΕ. Καθώς η Επιτροπή δεν υιοθέτησε τις απόψεις της Ουγγαρίας, η Ουγγαρία, σε μια από τις σπάνιες περιπτώσεις προσφυγής κράτους μέλους εναντίον άλλου κράτους μέλους στράφηκε εναντίον της Σλοβακίας ενώπιον του ΔΕΕ.

Ακόμα μια ιστορία:

Ένας Αφγανός μπήκε για πρώτη φορά παράνομα στην Ελλάδα το 2008 αλλά δεν ζήτησε άσυλο από τις ελληνικές αρχές. Οι ελληνικές αρχές μετά από κράτηση τεσσάρων ημερών, τον απελευθέρωσαν με την εντολή να εγκαταλείψει την ελληνική επικράτεια εντός 30 ημερών. Ενώ είχαν περάσει προ πολλού οι 30 μέρες, ο Αφγανός συνελήφθη εκ νέου όταν επιχειρούσε να εγκαταλείψει παρανόμως την Ελλάδα. Επαναπροωθήκε τότε από την αστυνομία στην Τουρκία. Διέφυγε όμως από εκεί και τελικά κατάφερε να μεταβεί παράνομα στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2009, όπου και υπέβαλε αυθημερόν αίτηση ασύλου.

Όταν το Η.Β. διαπίστωσε ότι η πρώτη είσοδος του Αφγανού στο χώρο της Ένωσης έγινε στην Ελλάδα, απηύθυνε στην Ελληνική Δημοκρατία αίτημα αναδοχής του Αφγανού όπως προβλέπει το σχετικό άρθρο του Κανονισμού σχετικά με τη χώρα πρώτης εισόδου του αλλοδαπού, προκειμένου να εξετάσει εκείνη (δηλ. η Ελλάδα) την αίτηση ασύλου.  Η Ελληνική Δημοκρατία δεν απήντησε στο αίτημα.

Τον Ιούλιο του 2009 το Η.Β.  ενημέρωσε τον Αφγανό ότι δόθηκαν εντολές με σκοπό τη μεταφορά του στην Ελλάδα. Στην απόφαση αυτή ο Αφγανός αντιτάχθηκε ενώπιον των βρετανικών δικαστηρίων ισχυριζόμενος ότι η μεταφορά του στην Ελλάδα συνιστούσε προσβολή των δικαιωμάτων που του παρέχει η ΕΣΔΑ, γιατί στην Ελλάδα με βάση την προηγούμενη εμπειρία του, οι συνθήκες κράτησης των παράνομων αλλοδαπών είναι άθλιες και προσβάλουν βάναυσα την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Το βρετανικό δικαστήριο υπέβαλε προδικαστικό ερώτημα στο ΔΕΕ ρωτώντας το, αν απαγορεύεται από το ενωσιακό δίκαιο η επαναπροώθηση ενός αλλοδαπού στην αρχική χώρα εισόδου, η οποία είναι αρμόδια κατά τον Κανονισμό να εξετάσει το αίτημα του ασύλου, λόγω του ότι στην πρώτη χώρα εισόδου ο αλλοδαπός κινδυνεύει να υποστεί εξευτελιστική μεταχείριση.

Φίλες και φίλοι

Αν αυτές οι ιστορίες δεν σας εξήψαν την περιέργεια, έχω κι’ άλλες να σας διηγηθώ όπως π.χ. εκείνη του γερμανού βιολονίστα ο οποίος υπέβαλε αίτηση να διοριστεί στη φιλαρμονική στου Δήμου Αθηναίων, αλλά φοβάμαι ότι αν συνεχίσουμε έτσι θα μας πάρει το απόγευμα εδώ.

Το ερώτημα αναδύεται περίπου ως αυτονόητο: δηλαδή λύσαμε όλα τα προβλήματα της ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων στην Ευρωπαϊκή Ένωση και ασχολούμαστε με τις ουγγροσλοβακικές ευαισθησίες ή τις νομικίστικες μεθοδεύσεις ενός αλλοδαπού;

Και ναι και όχι αγαπητές φίλες και φίλοι

Η ελεύθερη διακίνηση των προσώπων στην Ευρωπαϊκή Ένωση αποτέλεσε το … αγλάισμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Τόνωσε το αίσθημα του «ανήκειν» σε μια ομάδα του ευρωπαίου πολίτη. Διευκόλυνε τις μετακινήσεις, αντάμωσε ανθρώπους και τελικά δικαίωσε τον Ζαν Μονέ, όταν έλεγε ότι «Δεν δημιουργούμε συμμαχίες κρατών, ενώνουμε ανθρώπους». Τον δικαίωσε όμως και όταν έλεγε ότι, ό,τι θα επιχειρήσουμε στην Ευρώπη δεν θα το κάνουμε με μιας, αλλά βήμα – βήμα. Βλέποντας και κάνοντας. Γιατί μόνο έτσι θα είμαστε πιο σίγουροι και ποιο αποτελεσματικοί σ’ αυτήν την αργόσυρτη πορεία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Τόσο απλό και γι’ αυτό τόσο σοφό.

Ξεκινήσαμε με την ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων ως πρώτο βήμα. Γιατί με τους εργαζόμενους μόνο; Γιατί μόνο ο εργαζόμενος αποτελεί συντελεστή της παραγωγής και ως πρώτο βήμα η τότε ΕΟΚ επιχείρησε τη δημιουργία μιας κοινής αγοράς δηλ. μιας αγοράς εντός της οποίας οι συντελεστές της παραγωγής δηλ. οι εργαζόμενοι, τα εμπορεύματα, οι υπηρεσίες και τα κεφάλαια θα κυκλοφορούν ελεύθερα, θα ανταγωνίζονται ελεύθερα έτσι ώστε να επιτευχθεί το καλύτερο αποτέλεσμα για τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου του ευρωπαίου πολίτη. 

Αυτή είναι η βασική φιλοσοφία για την ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων, ενώ η βασική νομική αρχή που τη διέπει, είναι η απαγόρευση των διακρίσεων λόγω ιθαγενείας σε ότι αφορά την απασχόληση, την αμοιβή και τους άλλους όρους εργασίας. Η αρχή αυτή είναι η magna Charta της κοινής αγοράς ή όπως τη λέμε σήμερα της εσωτερικής αγοράς. Εάν κάποιος εργαζόμενος μεταβεί σε μια άλλη χώρα μέλος, πρέπει να αντιμετωπιστεί εκεί σε ότι αφορά τους όρους και τις συνθήκες εργασίας ακριβώς όπως η  συγκεκριμένη χώρα μέλος αντιμετωπίζει τους δικούς της εργαζόμενους. Η απαγόρευση δεν καταλαμβάνει μόνο τις άμεσες αλλά και τις έμμεσες, τις καλυμμένες διακρίσεις που βασίζονται για παράδειγμα στο στοιχείο της κατοικίας ή της λήψεως πτυχίου ή της γλώσσας.

Η βασική αυτή αρχή μεταλλάχθηκε στην πορεία από μια θαρρετή νομολογία του ΔΕΕ σε υποχρέωση ίσης μεταχείρισης του ημεδαπού και του ενωσιακού εργαζόμενου, κάτι που μεταφράζεται στα ελληνικά ως υποχρέωση ίσης μεταχείρισης των ίσων αλλά και διαφορετική μεταχείριση των διαφορετικών!! (….δεν είμαι σίγουρος αν στην Ελλάδα κατανοούμε κατ’ αυτόν τον τρόπο την αρχή αλλά αυτό δεν είναι του παρόντος).  

Η βασική ρύθμιση για την ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων θα ήταν ημιτελής, αν ο εργαζόμενος, μετακινούμενος σε μια άλλη χώρα μέλος δεν μπορούσε να συνυπολογίσει τα ασφαλιστικά του δικαιώματα και τους χρόνους ασφάλισης που διήνυσε στη χώρα προέλευσης. Ο σχετικός Κανονισμός έλυσε και αυτό το θέμα έτσι ώστε ο ενωσιακός εργαζόμενος, μετακινούμενος να μη χάνει ούτε μια μέρα ασφάλισης.

Το κρισιμότερο πρόβλημα που μας ταλάνισε όμως σχετικά με την  ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων ήταν και ίσως είναι ακόμα, το πρόβλημα της αναγνώρισης των επαγγελματικών προσόντων των εργαζομένων που κτήθηκαν στη χώρα προέλευσης και ιδίως στην αναγνώριση των πανεπιστημιακών διπλωμάτων. Με σχετική Οδηγία λύθηκε και το συγκεκριμένο θέμα, αφού τα κράτη μέλη υποχρεώνονται κατά βάση να αναγνωρίζουν τα πτυχία που κτήθηκαν σε μια άλλη χώρα κατά τρόπο αυτόματο. Το κράτος υποδοχής πάντως μπορεί, αν το κρίνει απαραίτητο, να υποχρεώσει τον πτυχιούχο σε συμπληρωματική εκπαίδευση ή συμπληρωματική πρακτική άσκηση.

Αν είχαμε χρόνο θα μπορούσα να σας διηγηθώ απίστευτες ιστορίες αντίστασης της ελληνικής πολιτείας να μη εφαρμόσει την εν λόγω Οδηγία, αλλά μπροστά στην απειλή επιβολής αυστηρότατης χρηματικής ποινής, η ελληνική αντίσταση κατέρρευσε και ευελπιστώ ότι η ελληνική πολιτεία θα συμμορφώνεται πλέον στις ενωσιακές επιταγές, γιατί δυστυχώς, φίλες και φίλοι, η ένταξη σε μια ομάδα δεν αποτελεί μονάχα πηγή άντλησης δικαιωμάτων, αλλά και πηγή υποβολής σε υποχρεώσεις, κάτι που φαίνεται να το αγνοούμε σε τούτον τον τόπο.

Το δικαίωμα στην ελεύθερη κυκλοφορία, που αναγνωρίζεται πλέον από τη νομολογία του ΔΕΕ ως θεμελιώδες δικαίωμα, μπορεί για λόγους προστασίας της δημόσιας τάξης, της δημόσιας ασφάλειας και της δημόσιας υγείας να υποστεί περιορισμούς, ενώ εξαιρείται από την ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων η απασχόληση στη Δημόσια Διοίκηση των κρατών μελών. Το Δικαστήριο όμως ερμήνευσε συσταλτικά την έννοια της Δημόσιας Διοίκησης και δέχθηκε ότι η απαγόρευση ισχύει μόνο για εκείνες τις θέσεις εργασίας στη Δημόσια Διοίκηση από τις οποίες ασκείται δημόσια εξουσία με στόχο την προστασία του γενικού συμφέροντος. Πάντως στην έννοια της Δημόσιας Διοίκησης δεν συμπεριλαμβάνονται οι μεταφορές, οι τηλεπικοινωνίες, η παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος αλλά και η εκπαίδευση σε όλες τις βαθμίδες.

Η ελεύθερη κυκλοφορία επεκτάθηκε μετά το 1992 και στους μη εργαζόμενους δηλ. στους συνταξιούχους, τους ανέργους και τους φοιτητές, υπό την προϋπόθεση όμως ότι διαθέτουν ασφάλιση εναντίον της ασθένειας και επαρκείς πόρους για να ζήσουν στη χώρα υποδοχής, έτσι ώστε να μη επιβαρύνουν το κοινωνικοασφαλιστικό σύστημα της χώρας υποδοχής.

Μετά από τις εξελίξεις αυτές, σήμερα δεν μιλάμε για ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων αλλά για ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων, των πολιτών της ΕΕ, αφού όλοι οι πολίτες της ΕΕ μπορούμε άνετα και χωρίς γραφειοκρατικές δυσκολίες να μετακινηθούμε και διαμείνουμε σε όποια χώρα μέλος της Ένωσης θέλουμε και σας θυμίζω ότι τώρα πια είμαστε μετά την ένταξη και της Κροατίας 28 συνολικά.

Θα ρωτηθεί κανείς: ούτως εχόντων των πραγμάτων ολοκληρώθηκε η ελεύθερη διακίνηση. Η απάντηση είναι όχι, αν στα μεταξύ μας σύνορα διεξάγουμε ελέγχους. Ελεύθερη κυκλοφορία με έλεγχο όμως κατά τη διάβαση των εσωτερικών μας συνόρων είναι μεσοβέζικη, είναι ελαττωματική. 

Αυτήν την ατέλεια προσπάθησαν κάποτε να εξαλείψουν κάποια κράτη μέλη της Ένωσης  υπογράφοντας τις πολύ γνωστές συμφωνίες Schengen  με τις οποίες συμφώνησαν να καταργήσουν τους ελέγχους κατά τη διάβαση των εσωτερικών συνόρων και να τους μεταφέρουν στα εξωτερικά σύνορα. Σήμερα μετά την ένταξη των Συμφωνιών στο ενωσιακό δίκαιο οι σχετικές ρυθμίσεις δεσμεύουν κατά κανόνα όλα τα κράτη μέλη πλην του Η.Β., της Ιρλανδίας και μερικώς της Δανίας. Η διάβαση των εσωτερικών συνόρων είναι πλήρως ελεύθερη από οποιοδήποτε σημείο χωρίς κανέναν απολύτως έλεγχο, ο οποίος τώρα μεταφέρεται στα εξωτερικά σύνορα του χώρου, τα οποία κανένας δεν μπορεί να διαβεί χωρίς να υποστεί διαβατηριακό έλεγχο.

Τι σημαίνει αυτό σε λιανά ελληνικά; Σημαίνει απλά ότι όποιος διαβεί τα εξωτερικά σύνορα και μπει στο χώρο Σένγκεν όπως από συνήθεια πια λέμε, κυκλοφορεί περαιτέρω ελεύθερα χωρίς κανέναν έλεγχο. Η συνέπεια της ρύθμισης ολοκληρώνει πραγματικά την έννοια του χώρου και αποτελεί τεράστιο βήμα στην πορεία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Αποτελεί γιγαντιαία κατάκτηση. Ταυτόχρονα όμως και μέγιστη υποχρέωση των κρατών μελών που έχουν εξωτερικά σύνορα με τρίτες χώρες να φυλάξουν αποτελεσματικά τα εξωτερικά τους σύνορα, γιατί τώρα δεν ενεργούν μόνο για το δικό τους εθνικό συμφέρον αλλά ταυτόχρονα ενεργούν και ως αντίκλητοι των υπολοίπων κρατών μελών. 

Στο σημείο αυτό σας καλώ σε έναν επίκαιρο και κρίσιμο συλλογισμό για την Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και για την ελληνική πατρίδα: ο πολίτης τρίτων χωρών που εισέρχεται παράνομα στο χώρο της ΕΕ δεν είναι μονάχα οικονομικός μετανάστης. Μπορεί να είναι και πολιτικός πρόσφυγας, για τον οποίο όλα τα δημοκρατικά κράτη του πλανήτη γη, έχουμε δεσμευτεί στα πλαίσια της σύμβασης της Γενεύης να του παρέχουμε προστασία, μια θέση στον ήλιο για τους αγώνες του υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δημοκρατίας. Σε επίπεδο Ένωσης υλοποιήσαμε αυτή μας την υποχρέωση ως δημοκρατικά κράτη με ένα Κανονισμό, όπου, ως έσχατη λύση δεχθήκαμε ότι, αφού μόνο μια χώρα πρέπει να εξετάζει το αίτημα ασύλου, τότε, αν αυτή δεν μπορεί να βρεθεί με βάση μια σειρά από κριτήρια που θέτει ο Κανονισμός, τότε αυτή η χώρα θα είναι η χώρα της πρώτης εισόδου του πρόσφυγα.

Στην Ελλάδα της υπερβολής και του λαϊκισμού καταδικάσαμε τη ρύθμιση και περίπου χαρακτηρίσαμε δουλοπρεπή την κυβέρνηση που προσυπέγραψε τη ρύθμιση. Καθόλου όμως δεν προβληματιστήκαμε για το αν μπορεί να υπάρξει κατάργηση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα των κρατών μελών χωρίς αυτή τη ρύθμιση. Γιατί είναι αυτονόητο ότι χωρίς αυτή τη ρύθμιση καμιά χώρα που έχει εξωτερικά σύνορα με τρίτες χώρες δεν θα είχε λόγο να τα φυλάξει αποτελεσματικά. Πρέπει επιτέλους να αποφασίσουμε αν θέλουμε πραγματικά ελεύθερη κυκλοφορία ή μας συμφέρει να γυρίσουμε στην εθνική μας απομόνωση και τον εθνικό μας εγωισμό. Ήδη χώρες με δηλωμένο τον ευρωσκεπτισμό τους όπως για παράδειγμα το Η.Β. επιδιώκουν περιορισμό της ελεύθερης κυκλοφορίας και για αυτούς ακόμα τους πολίτες της ΕΕ. Είναι για μας καλό μια τέτοια εξέλιξη; Απαντώ απερίφραστα όχι. Αν αρχίσει το πουλόβερ να ξεφτίζει τότε η διάλυσή του θα έρθει πολύ γρήγορα.

Φίλες και φίλοι

Κατακτήσαμε την ευρωπαϊκή κατανόηση βήμα – βήμα εδώ και 60 χρόνια σκληρής και επίπονης προσπάθειας. Καταστήσαμε την έννοια του πολέμου αδιανόητη μεταξύ μας. Θωρακίσαμε το κράτος δικαίου και ενισχύσαμε τις δημοκρατίες μας. Αναδείξαμε το νομικό μας πολιτισμό στην κορυφή του κόσμου. Αυτή την επίπονη προσπάθεια πρέπει να τη συνεχίσουμε. Είμαστε καταδικασμένοι να πάμε μπροστά, να συνεχίσουμε μαζί, σεβόμενοι τις ιδιομορφίες μας.  Unity in diversity. Aν γυρίσουμε πίσω στην αναρρίπιση των εθνικών εγωισμών και την προβολή των εθνικών μικροσυμφερόντων οι διαστάσεις της ήττας θα είναι ασύλληπτες.

Φίλες και φίλοι

Με πρόθεση σας κράτησα ομήρους ως προς τις απαντήσεις που δόθηκαν από το Δικαστήριο της Ένωσης στις ιστορίες που σας μίλησα εισαγωγικά. Το διέπραξα για να κρατήσω ζωντανό το ενδιαφέρον σας. Συγχωρέστε το μου. Να δώσουμε λοιπόν τώρα τις απαντήσεις κλείνοντας. Σε ότι αφορά την προσφυγή της Ουγγαρίας το Δικαστήριο την απέρριψε δεχόμενο ότι η υπόθεση δεν ρυθμίζεται από  το ενωσιακό δίκαιο αλλά από το Διεθνές Δίκαιο και ειδικά το δίκαιο των διπλωματικών σχέσεων, αφού ο συγκεκριμένος Ούγγρος πολίτης δεν μετακινείται ως απλός πολίτης αλλά με την ιδιότητα του αρχηγού του κράτους. Στη δεύτερη περίπτωση έκρινε ότι, αν ο αλλοδαπός κινδυνεύει να υποστεί εξευτελιστική μεταχείριση στην χώρα της πρώτης εισόδου, τότε δεν επιτρέπεται η επαναπροώθησή του στη συγκεκριμένη χώρα. Τέλος για τον γερμανό βιολονίστα στο Δημαρχείο της Αθήνας, το δικαστήριο αποφάνθηκε ότι ο εν λόγω πολίτης μολονότι πρόκειται για απασχόληση στη Δημόσια Διοίκηση, όμως από την συγκεκριμένη θέση δεν ασκείται δημόσια εξουσία προς προστασία του γενικού συμφέροντος και κατά συνέπεια μπορεί να καταλάβει την εν λόγω θέση.

Σας χρωστάω ένα από καρδιάς ευχαριστώ.